یادی از دکتر خسرو فرشیدورد

گیسوی‌ چنگ‌ ببّرید به‌ مرگِ میِ ناب‌

تا حریفان‌ همه‌ خون‌ از مژه‌ ها بگشایند

دکتر خسرو فرشیدورد ـ عکس از اصغر باباسالار

دکتر فرشیدورد از استادان پیشکسوت دانشکده زبان و ادبیات فارسی و دارای شهرت جهانی و دیدگاه های ویژه در عرصه ی دستور زبان بود. مقالات و کتاب های فراوان و بسیار ارجمندی در حوزه ی دستور زبان فارسی و زبان شناسی و نقد ادبی و تحقیقات ادبی از وی برجای مانده است.

وی در سال ۱۳۰۸ در ملایر  متولد شد. تحصیلات خود را تا پایان دوره ی دبیرستان در زادگاهش انجام داد، و برای تحصیل در رشته ی زبان و ادبیات فارسی به دانشگاه تهران رفت.

در سال ۱۳۴۲ با ارائه ی پایان‌ نامه ی دکتری خود با عنوان «قید در زبان فارسی و مقایسه ی آن با قیود عربی و فرانسه و انگلیسی» درجه ی دکتری در زبان و ادبیات فارسی گرفت. از سال ۱۳۴۳ به تدریس در دانشگاه اصفهان مشغول شد. از سال ۱۳۴۷ در دانشگاه تهران  به تدریس در رشته ی دستور زبان فارسی و نقد شعر و متون فارسی پرداخت و تا هنگام بازنشستگی استاد دانشگاه تهران بود.

وی به زبان‌ های عربی و فرانسوی تسلط داشت و با زبان‌ های انگلیسی، پهلوی، اوستا و فارسی باستان آشنایی کافی داشت. تخصص اصلی استاد خسرو فرشیدورد، دستور زبان و نگارش فارسی بود و در نقد ادبی و سبک ‌شناسی نیز صاحب ‌نظر بود.

استاد فرشیدورد پس از بازنشستگی از دانشگاه تهران، مدتی را با بستگانش زندگی کرد و پس از آن به سرای سالمندان نیکان منتقل شد. و در نهایت تأسف در روز چهارشنبه 9 دی 1388 در تنهایی و بیماری در آن سرای به دیار باقی شتافت.

این استاد زبان و ادبیات فارسی نزدیک به ۲۰ عنوان کتاب در زمان حیات خود چاپ و منتشر کرد که در سه حوزه قابل مطالعه است.

عنوان برخی از کتاب ‌های فرشیدورد عبارتند از:

1- «ج‍م‍ل‍ه‌ و ت‍ح‍ول‌ آن‌ در زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی» - 1375/ انتشارات امیر کبیر

2- «پ‍ی‍رام‍ون‌ ت‍رج‍م‍ه »، م‍ج‍م‍وع‍ه‌ م‍ق‍الات - 1381/ وزارت‌ ف‍رهنگ‌ و ارش‍اد اس‍لام‍ی

3- «ام‍لا، ن‍ش‍ان‍ه‌گ‍ذاری‌، وی‍رای‍ش‌: ب‍رای‌ ن‍اش‍ران‌، وی‍راس‍ت‍اران‌، دب‍ی‍ران‌، م‍درس‍ان‌ ادب‍ی‍ات» - 1375/ انتشارات صفی ‌علیشاه

4- «ح‍م‍اس‍ه‌ ان‍ق‍لاب»، م‍ج‍م‍وع‍ه‌ ش‍ع‍ر ه‍م‍راه‌ ب‍ا م‍ق‍دم‍ه ‌ای‌ درب‍اره ی‌ ش‍ع‍ر ام‍روز از خ‍س‍رو ف‍رش‍ی‍دورد

5- «درب‍اره‌ ادب‍ی‍ات‌ و ن‍ق‍د ادب‍ی» - 1363/ انتشارات ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر

6- «در گ‍ل‍س‍ت‍ان‌ خ‍ی‍ال‌ ح‍اف‍ظ: ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ ت‍ش‍ب‍ی‍ه‍ات‌ و اس‍ت‍ع‍ارات‌ اش‍ع‍ار خ‍واج‍ه‌« - 1357/ نشر تهران

7- «دس‍ت‍ور م‍خ‍ت‍ص‍ر تاریخی زبان فارسی» - 1357/ انتشارات زوار

8- «دس‍ت‍ور م‍ف‍ص‍ل‌ ام‍روز ب‍ر پ‍ای‍ه‌ زب‍ان‍ش‍ن‍اس‍ی‌ ج‍دی‍د: ش‍ام‍ل پژوهش های‌ ت‍ازه ‌ای‌ درب‍اره‌ آواش‍ن‍اس‍ی‌ و ص‍رف‌ و ن‍ح‍و ف‍ارس‍ی‌ م‍ع‍اص‍ر و م‍ق‍ای‍س‍ه‌ آن‌ ب‍ا ق‍واع‍د دس‍ت‍وری‌« - 1382/ نشر سخن

9- «دستوری برای واژه‌ سازی: ترکیب و اشتقاق در زبان فارسی، ترکیب و تحول آن در زبان فارسی» - 1387/ نشر زوار

10- «ص‍لای‌ ع‍ش‍ق»، دفتر ش‍ع‍ر – 1380/  انتشارات امید مجد

11- «گ‍ف‍ت‍اره‍ای‍ی‌ درب‍اره‌ دس‍ت‍ور زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی»، ت‍رج‍م‍ه‌ و ن‍گ‍ارش‌ - 1375/ انتشارات امیرکبیر

12- «ل‍غ‍ت ‌س‍ازی‌ و وض‍ع‌ و ت‍رج‍م‍ه‌ اص‍طلاح‍ات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ن‍ی‌ و یادداشت ه‍ایی‌ درب‍اره‌ ف‍ره‍ن‍گ‍س‍ت‍ان‌ و ب‍رن‍ام‍ه‌ ری‍زی‌ ب‍رای‌ زب‍ان‌ و ادب‍ی‍ات‌ و ت‍اری‍خ‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی» - انتشارات سوره مهر

13- «م‍ق‍ای‍س‍ه‌ ق‍ی‍ود و ع‍ب‍ارات‌ ق‍ی‍دی‌ ف‍ارس‍ی‌ ب‍ا واژه‌ ه‍ا و ع‍ب‍ارات‌ ه‍م‍ان‍ن‍د آن‌ در ع‍رب‍ی» - نشر اصفهان

14- «ن‍ق‍ش‌ آف‍ری‍ن‍ی ‌ه‍ای‌ ح‍اف‍ظ: ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ زی‍ب‍اش‍ن‍اس‍ی‌ و زب‍ان ‌ش‍ن‍اخ‍ت‍ی‌ اش‍ع‍ار ح‍اف‍ظ» - 1375/ نشر صفی‌ علیشاه

15- «تاریخ مختصر زبان فارسی از آغاز تا کنون» - 1387/ نشر زوار

16- «ف‍ارس‍ی ‌[ک‍ت‍اب ‌‍‌های درس‍ی‌] س‍ال‌ س‍وم‌ دب‍ی‍رس‍ت‍ان»، م‍ول‍ف‍ان‌ خ‍س‍رو ف‍رش‍ی‍دورد، ح‍س‍ن‌ اح‍م‍دی‌ گ‍ی‍وی - نشر تهران

17- «ع‍رب‍ی‌ در ف‍ارس‍ی» - 1373/ انتشارات دانشگاه تهران

18- «دستور مختصر امروز بر پایه زبان ‌شناسی جدید: شامل پژوهش ‌های تازه ‌ای درباره آواشناسی و صرف و نحو فارسی معاصر و مقایسه آن با قواعد دستوری انگلیسی و فرانسه و عربی، با اشاراتی به فارسی قدیم و زبان محاوره» - 1388/ نشر سخن

در سال 1377 نیز کمال حاج سید جوادى کتابی با عنوان «یادگارنامه استاد دکتر خسرو فرشیدورد» توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگى درباره ی این استاد زبان و ادبیات فارسی منتشر کرد. در این کتاب به مباحثی چون دکتر فرشیدورد و فرهنگ و ادب ایران، ترجمه احوال استاد، کتاب ‌شناسی کتاب‌ ها و مقالات دکتر خسرو فرشیدورد، و نگاهی به آثار و نظریات ادبی و زبان‌ شناسی او پرداخته شده است.

غزلی از استاد خسرو فرشیدورد

 

این خانه قشنگ است ولی خانه من نیست	این خاک چه زیباست ولی خاک وطن نیست
آن کشور نو آن وطــــن دانش و صنعت	هرگز به دل انگیــــــــــزی ایران کهن نیست
در مشهد و یزد و قم و سمنان و لرستان	لطفی است که در کلگری و نیس و پکن نیست
در دامن بحر خزر و ساحل گیلان موجی است	که در ساحل دریای عدن نیست
در پیکر گل های دلاویز شمیران	عطری است که در نافه ی آهوی ختن نیست
آواره ام و خسته و سرگشته و حیران	هرجا که روم هیچ کجا خانه من نیست
آوارگی وخانه به دوشی چه بلایی ست	دردی است که همتاش در این دیر کهن نیست
من بهر که خوانم غزل سعدی و حافظ	در شهر غریبی که در او فهم سخن نیست
هرکس که زند طعنه به ایرانی و ایران	بی شبهه که مغزش به سر و روح به تن نیست
پاریس قشنگ است ولی نیست چوتهران	لندن به دلاویزی شیراز کهن نیست
هر چند که سرسبز بود دامنه آلپ	چون دامن البرز پر از چین و شکن نیست
این کوه بلند است ولی نیست دماوند	این رود چه زیباست ولی رود تجن نیست
این شهرعظیم است ولی شهرغریب است	این خانه قشنگ است ولی خانه من نیست

منابع: ویکی پدیا، خبرآنلاین، مجله ی فرهنگی و هنری بخارا